Της Μαρίας Δήμου

Η οικονομική κρίση που μαστίζει τα τελευταία χρόνια τη χώρα σε συνδυασμό με τη μείωση του πληθυσμού των μειονοτικών ομάδων της Πόλης οδηγεί πολλά ιδρύματα σε μαρασμό και τελικά σε κλείσιμό τους. Έτσι ένα ακόμα μειονοτικό ίδρυμα ανήγγειλε αναστολή της λειτουργίας του. Το εβραϊκό νοσοκομείο στην περιοχή του Μπαλατά, που κάποτε αποτελούσε μια από τις πιο πολυπληθείς εβραϊκές συνοικίες της Πόλης, το Balat Or-Ahayim Hastanesi, σταματά τον Σεπτέμβριο να παρέχει υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης. 

Όπως ανακοίνωσε ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου, ο Yaşar Abuaf, «αυτή είναι στην πραγματικότητα μια κοινή απόφαση που ελήφθη από την κοινότητα. Το Or-Ahayim χρηματοδοτείται αποκλειστικά από δωρεές. Ωστόσο, λόγω των οικονομικών συνθηκών στην Τουρκία τα τελευταία χρόνια, οι δωρεές μας έχουν μειωθεί σημαντικά. Η εβραϊκή κοινότητα στην Τουρκία γερνάει επίσης και μειώνεται σε πληθυσμό. Όλα αυτά δυσχεραίνουν τη διατήρηση της λειτουργίας του νοσοκομείου. Η βασική αποστολή του ιδρύματός μας είναι να βοηθά τους ασθενείς της κοινότητας που έχουν ανάγκη. Επειδή δυσκολευόμαστε να παρέχουμε οικονομική φροντίδα σε αυτούς τους ασθενείς, αποφασίσαμε να κλείσουμε το νοσοκομείο. Ωστόσο, η ιδιοκτησία θα εξακολουθεί να ανήκει στο ίδρυμα. Αντί να παρέχουμε νοσοκομειακές υπηρεσίες, θα μισθώσουμε το ακίνητο  και θα χρησιμοποιήσουμε αυτό το εισόδημα για να χρηματοδοτήσουμε τη φροντίδα αυτών των ασθενών. Θα συνεχίσουμε αυτήν την υπηρεσία συγκεντρώνοντας κεφάλαια μέσω ενός διαφορετικού μοντέλου.»

Από το 1898 στις ακτές του Κερατίου

Το Or-Αhayim, το «Φως της ζωής» όπως μεταφράζεται το όνομά του, είναι ένα από τα ιστορικά νοσοκομεία της Πόλης. Με πρώτο το Ρωμαίικο Νοσοκομείο του Μπαλουκλί που ιδρύεται το 1753 και τα Αρμενικά Surp Agop και Yedikule Surp Pırgiç, που ιδρύθηκαν το 1831 και 1832 αντίστοιχα, το Or-Ahayim της εβραϊκής κοινότητας λαμβάνει άδεια ίδρυσης από τον Σουλτάνο  Abdülhamid το 1898 και κτίζεται στην ακτή του Κερατίου.

Τα θεμέλια του Νοσοκομείου Ορ-Αχαΐμ τέθηκαν με 11.000 χρυσά νομίσματα που συγκεντρώθηκαν μέσω διαφόρων δραστηριοτήτων, όπως κουτιά δωρεών, διεθνείς εκκλήσεις για βοήθεια, χορούς, θεατρικά έργα και πώληση κονκάρδων στους δρόμους. Το νοσοκομείο, σχεδιασμένο από τον αρχιτέκτονα Gabriel Tedeschi, ολοκληρώθηκε σε δύο χρόνια.

Η Παραβολή στο Ταλμούδ

Η ίδρυσή του βασίζεται σε μια παραβολή στο Ταλμούδ, που αφηγείται την ιστορία ενός ηλικιωμένου άνδρα που φύτεψε ένα δέντρο στον κήπο του μόνος του. Ένας διερχόμενος ηγεμόνας ρωτάει ειρωνικά τον ηλικιωμένο άνδρα πώς ελπίζει να γευτεί τον καρπό αυτού του δέντρου, το οποίο θα αποδώσει καρπούς σε 70 χρόνια. Ο ηλικιωμένος δείχνει τα άλλα δέντρα γύρω του και απαντά: «Οι πρόγονοί μου εργάστηκαν σκληρά για να διασφαλίσουν ότι θα μπορούσα να απολαύσω τους καρπούς αυτών των δέντρων. Τώρα είναι καθήκον μου να προσπαθήσω να διασφαλίσω ότι οι μελλοντικές γενιές θα μπορούν να επωφεληθούν από αυτά».

Τα νοσοκομεία των μειονοτήτων υπηρέτησαν και συνεχίζουν να υπηρετούν την παροχή ιατρικής  και νοσοκομειακής φροντίδας σε όποιον τη χρειάζεται ανεξάρτητα από θρησκεία και καταγωγή με υψηλά στάνταρτς. Όλα όμως αντιμετωπίζουν πια μεγάλα οικονομικά και θεσμικά προβλήματα, που έχουν τις ίδιες αιτίες, την οικονομική κατάσταση της χώρας και το συνεχώς μειούμενο πληθυσμό της κοινότητας. 

Η εβραϊκή μειονότητα έκανε πρώτη θαρραλέα βήματα στην εκπαίδευση κι από ότι φαίνεται προχωρά με το ίδιο σκεπτικό και στην υγεία. Ο αντίλογος πάντα σ’ αυτές τις περιπτώσεις είναι ισχυρός αλλά μόνο ο χρόνος δείχνει ποιος έχει τελικά δίκιο!

Της Μαρίας Δήμου

Ήταν μέσα Σεπτεμβρίου του 2009 κι εγώ έκανα τα πρώτα τολμηρά μου βήματα στην Πόλη. Τα σχολεία μόλις είχαν ανοίξει κι μια εκδήλωση πραγματοποιούνταν στη Μεγάλη Σχολή. Δε θυμάμαι αν την είχα αντικρύσει άλλη φορά στις ολιγοήμερες επισκέψεις μου που είχαν προηγηθεί της εγκατάστασής μου στην Πόλη. Ανέβηκα με ενθουσιασμό την απότομη ανηφόρα και δρασκέλισα με δέος το κατώφλι της εισόδου της. 

Κοντά μισή χιλιετία πορεία κάτω από ένα βαρύ σαν την ιστορία της όνομα. Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή. Το αρχαιότερο σχολείο στο κόσμο που διδάσκεται αδιάλειπτα η ελληνική γλώσσα. Μόλις ένα χρόνο μετά την Άλωση, το 1454,ο Γεννάδιος με βάση τα προνόμια που παραχωρεί ο Πορθητής ιδρύει τη Πατριαρχική Σχολή. 

Kρούουν οι καμπάνες της Αγιά-Σοφιάς

Το κτίριο που τη στεγάζει τα τελευταία σχεδόν 150 χρόνια είναι πολύ νεότερο, είναι όμως αντάξιο της ιστορίας και της βαρύτητας που αυτή φέρει. Από εκείνη την πρώτη επίσκεψή μου στο ιστορικό σχολείο έγινε αυτό κατανοητό κι από τις πρώτες κουβέντες που ανταλλάξαμε με συναδέλφους στους διαδρόμους της. Ακόμα ηχεί στ’ αυτά μου η φράση φίλου καλού:

-Ήρθα στην Πόλη για να δουλέψω στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, αυτό ήταν το όνειρο και η επιθυμία μου.

Από τότε όμως τα προβλήματα οδηγούσαν σε προβληματισμό, όσους είχαν ευαίσθητες κεραίες σχετικά με τα εκπαιδευτικά θέματα της Ομογένειας. Κι από τότε κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι και μάλιστα με επιτάχυνση της ροής του. Φτάσαμε στη φετινή σχολική χρονιά κι όχι απλά χτυπά καμπανάκι για το μέλλον της Σχολής αλλά κρούουν οι καμπάνες της Αγιά-Σοφιάς.

Oύτε μια εγγραφή στην Α΄ γυμνασίου

Τον τελευταίο καιρό διαβάζω απομνημονεύματα και μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν στην περιοχή του Φαναρίου και του Μπαλατά. Μεγάλο κομμάτι των καταγραφών τους αφορά το σχολείο τους, τη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Είναι εντυπωσιακή η υπερηφάνεια και το καμάρι που πραγματικά ξεχειλίζει από τα κείμενά τους. Οι περιγραφές του σχολείου, η αναμνήσεις από τη σχολική ζωή, οι απόψεις τους για τους εκπαιδευτικούς. Τίποτε δε θυμίζει την κατάσταση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια. 

Από τη μείωση του αριθμού των μαθητών/τριών φτάσαμε στη σχολική χρονιά 2025-2026 να μην υπάρχει ούτε μια εγγραφή στην Α΄ γυμνασίου. Ούτε ένας μαθητής ή μαθήτρια! Δε θα λειτουργήσει η πρώτη τάξη, δε θα δημιουργηθεί τμήμα! 

Και κανείς δε δικαιούται να πει πως αυτό ήταν κάτι σαν κεραυνός εν αιθρία! Πώς δεν κατάλαβε αυτό που ερχόταν ή μάλλον καλύτερα δεν κατάλαβε πως κανένας/καμία δεν θα ερχόταν. Όλοι έχουν μερίδιο ευθύνης. Από τα στελέχη του σχολείου και την Εφορεία, μέχρι τους Κοινοτικούς φορείς και ταγούς. Κι από τους συλλόγους γονέων μέχρι τους συνδέσμους αποφοίτων. Κι από τους εντός της χώρας μέχρι τους εκτός υπευθύνους. Όλοι μαζί κι ο καθένας χωριστά.

Το πρόβλημα είναι συλλογικό

Είναι τραγικό αυτό που συμβαίνει κι αλίμονο σε όποιον κάνει πως δεν καταλαβαίνει. Είναι ο τραγικός προάγγελος ακόμα πιο δύσκολων καταστάσεων, που αν νομίζουμε μερικοί πως θα τους αφήσει αλώβητους πλανώνται πλάνην οικτράν. 

Το πρόβλημα είναι συλλογικό και ξεπερνά ακόμα και το στενό πλαίσιο της Ρωμαίικης Κοινότητας. Ο καιρός των συσκέψεων και της ανταλλαγής απόψεων πέρασε προ πολλού. Φοβάμαι μήπως είναι πια πολύ αργά και για έργα!

Στα σχόλια βάζω την κοινή ανακοίνωση του Συνδέσμου Μεγαλοσχολιτών και του Συλλόγου Φίλων της Πατριαρχικής Μεγάλης του Γένους Σχολή, όπως δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Απογευματινή» της Πόλης.

της Μαρίας Δήμου

Για δεύτερη συνεχή χρονιά μετά την ανάλυψη καθηκόντων της η Επιτροπή της Κοινότητας Μπαλίνου, Κεράτιου Κόλπου, παρουσιάζει τον οικονομικό  απολογισμό της και την έκθεση πεπραγμένων της. Είναι η δεύτερη Ρωμαίικη Κοινότητα, μετά τη Μεγαλώνυμο Κοινότητα Σταυροδρομίου,  που προχωρά στη δημοσίευση στον ελληνόφωνο τύπο της Πόλης των οικονομικών της και αναδεικνύει την ανάγκη διαχείρισης με  διαφάνεια και ειλικρίνεια των πόρων και των περιουσιακών στοιχείων των Κοινοτήτων. 

Είναι εντυπωσιακό πώς μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα η νέα Επιτροπή κατάφερε να συγκεντρώσει χρήματα, να τα επενδύσει στη βελτίωση των χώρων της Κοινότητας Μπαλίνου και να οργανώσει πολιτιστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις κάνοντας το Μπαλίνο αγαπητό και γνωστό σε όλους. 

Η μεγάλη βοήθεια ήρθε από τη μεριά του Ρωμιού επιχειρηματία κ. Βύρωνα Νικολαΐδη, που ανέλαβε το μεγαλύτερο βάρος των εξόδων και βοήθησε το Μπαλίνο να αναστηθεί από τις στάχτες του.

Η φωτογραφία είναι από τη δημοσίευση του απολογισμού της Κοινότητας Μπαλίνου στην εφημερίδα «Απογευματινή» της Πόλης. 

Της Μαρίας Δήμου

Μια εικαστική έκθεση με ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζεται αυτές τις μέρες στην κεντρική αίθουσα του ανακαινισμένου  χώρου της Αστικής Σχολής Μαρασλή στο Φανάρι. Μετά τη διαμόρφωση του κτιρίου σε πολιτιστικό κέντρο της Ρωμαίικης Ομογένειας το Μαρασλί, όπως το αποκαλούν οι Ρωμιοί, έχει αναδειχθεί σε χώρο εκδηλώσεων, εκθέσεων και δραστηριοτήτων των Κοινοτήτων, των Σχολείων και τρίτων φορέων και συλλόγων. 

Την περίοδο αυτή έχουν εγκατασταθεί έργα τεσσάρων Τούρκων εικαστικών στο πλαίσιο της έκθεσης  “Sıfır Artı”, που συνδιοργανώνει ο Σύνδεσμος Υποστήριξης Ρωμαίικων Κοινοτικών Ιδρυμάτων (ΣΥΡΚΙ) με το Ίδρυμα “Sıfır Atık”. Η έκθεση εντάσσεται στις δραστηριότητας του ιδρύματος για μηδενικά απορρίμματα και επαναχρησιμοποίησή τους. 

Μέσα από τα εκθέματα οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δουν έργα τέχνης που δημιουργήθηκαν με την επαναχρησιμοποίηση υφασμάτων. Καθώς η βιομηχανία υφάσματος και ενδύματος είναι μια από τις πιο δυναμικούς και ενεργοβόρους τομείς της βιομηχανίας το “Sıfır Atık Vakfı”προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει το κοινό για περιορισμό και επαναχρησιμοποίηση των ρούχων .

Η έκθεση θα παραμείνει ανοιχτή μέχρι τέλος Αυγούστου.

Της Μαρίας Δήμου

Η Πόλη είναι γεμάτη από εκκλησίες αφιερωμένες στην Παναγία. Από τα Εισόδια στο Σταυροδρόμι και την Ευαγγελίστρια Προπόδων Ταταούλων μέχρι το Αγίασμα των Βλαχερνών και την Παναγία Μπαλίνου κι από την Κουμαριώτισσα στο Νιχώρι μέχρι την Παναγία Ελπίδα  στο Κοντοσκάλι και την Παναγία των Ουρανών στο Παλάτι του Πορφυρογέννητου, η Πόλη είναι σαν να πανηγυρίζει κάθε Αύγουστο απ’ άκρη σ’ άκρη. 

Μια Παναγία όμως που γιορτάζει μακριά από την εκκλησία της είναι η Παναγία η Μαυρομολίτισσα. Η εικόνα του μοναστηριού που δεν υπάρχει εδώ και πάρα πολλά χρόνια φιλοξενείται στον Ταξιάρχη του Μεγάλου Ρεύματος και γιορτάζει στα εννιάμερα της Παναγίας. 

To 1713 καταστράφηκε από τον Τζιν Αλή Σεχίτ πασά

Κάποτε ήταν στο προσκυνητάρι στο καθολικό της μονής στο Μαύρο Μόλο, στην είσοδο του Βοσπόρου από τον Εύξεινο Πόντο. Στην άκρη της απότομης ακτής είχε υψωθεί το μοναστήρι και κάτω οι Βυζαντινοί είχαν φτιάξει λιμάνι με αποβάθρα, όπου πλήρωναν τέλη τα διερχόμενα καράβια για τα εμπορεύματα που μετέφεραν. Το μοναστήρι άκμασε με μοναχούς να το διακονούν και πιστούς να προσκυνούν. Μέχρι που το 1713 το μοναστήρι καταστράφηκε από τον ΤζινΑλή Σεχχίτ πασά και κατακρημνίστηκε. Έφυγαν κι οι μοναχοί παίρνοντας και την εικόνα της Παναγίας της Μαυρομολίτιισας. Αναζητώντας καταφύγιο στάθηκαν στις Εστίες, στο σημερινό Μέγα Ρεύμα του Βοσπόρου. Στο ναό των Ταξιαρχών εναπόθεσαν την εικόνα κι έκτοτε οι Μεγαρευμιώτες ανέλαβαν να την τιμούν και να την πανηγυρίζουν στις 23 Αυγούστου. 

Ακολουθία μέσα στα πλεούμενα

Μέχρι το 1922 πομπή από καΐκια και βαπόρια που προσέφεραν οι ναυτικοί του Μεγάλου Ρεύματος ανέβαιναν οι πιστοί από όλη την Πόλη συμμετέχοντες στην πανήγυρη μέχρι τον Μαύρο Μόλο κρατώντας την εικόνα της Μαυρομολίτισσας τελώντας ακολουθία μέσα στα πλεούμενα. Μια παράδοση που έσβησε κάτω από τον ορυμαγδό των γεγονότων που ακολούθησαν.

Οι κάτοικοι στο Μέγα Ρεύμα δεν έπαψαν όμως ποτέ να τιμούν τη μνήμη της και να φροντίζουν να διατηρούν σε περίοπτη θέση μέσα στο ναό των Ταξιαρχών την εικόνα, που έφτασε στο χωριό τους από το Μαύρο Μόλο. Κάθε χρόνο έστω και οι λιγοστοί εναπομείναντες τελούν τον Εσπερινό την παραμονή και λειτουργία ανήμερα στα εννιάμερα της Παναγίας στολίζοντας το ιστορικό εικόνισμα. 

Της Μαρίας Δήμου

Μοιάζει πια σαν ένα ραντεβού, που έχει καθιερωθεί να δίνεται τις πρώτες μέρες του Αυγούστου στην πρώτη ανηφοριά του πέμπτου λόφου της Πόλης. Εκεί που κάποτε επέλεξαν να χτίσουν τα αρχοντικά τους οι μεγάλες οικογένειες των Ηγεμόνων  των Παραδουνάβιων περιοχών για να είναι κοντά στα κέντρα των αποφάσεων και να μπορούν να γίνονται μέτοχοι των διεργασιών του κοσμικού και του θρησκευτικού κέντρου. 

Στην πλαγιά του Φαναρίου έχτισαν τα σπίτια τους οι Σούτσοι και ο Καντεμίρ και πάνω από όλους οι Καντακουζινοί. Άρχοντες της Βλαχίας και της Μολδαβίας, που κράτησαν τη μνήμη του Βυζαντίου ζωντανή, που στήριξαν τον οικουμενικό Θρόνο και την παράδοση αιώνων. 

Εδώ είχαν και τη δική τους εκκλησία, την Παναγία Παραμυθία, το Βλαχ-Σαράι, που στέκει πια ερείπιο, μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1970,  πάνω στο πλάτωμα, που φτιάχτηκε για να το θεμελιώσει. 

Μουσική που συνέθεσαν λόγιοι Ρωμιοί της Πόλης

Σ’ αυτόν τον τόπο τι άλλο θα μπορούσε σήμερα να ακουστεί εκτός από τη μουσική που συνέθεσαν οι λόγιοι Ρωμιοί της Πόλης. Φαναριώτες συνθέτες  με δράση στα Οθωμανικά ανάκτορα,  Λαμπαδάριοι και Πρωτοψάλτες του Πατριαρχείου κι άλλων εκκλησιών της Πόλης, που δεν αρκέστηκαν στη θρησκευτική μουσική αλλά τους συνεπήρε και το κοσμικό μέλος. Ακούστηκαν κομμάτια του Ζαχαρία Χανεντέ, του Πέτρου Λαμπαδάριου, του Γρηγόριου Πρωτοψάλτη  και του Δημήτρη Καντεμίρ, που  επέλεξαν οι μουσικοί που συμμετείχαν στο σχήμα της συναυλίας.

Ο Νίκος Ανδρίκος στο τραγούδι και το πολίτικο λαούτο, ο Hasan Kiriş στο τραγούδι,  το tanbur,  το yaylı tanbur και η Φωτεινή-Ασινέθ Κοκκάλα στο κανονάκι μας ταξίδεψαν στο χρόνο καθώς ο τόπος της δημιουργίας και των πρώτων εκτελέσεων των μουσικών αυτών κομματιών παρέμεινε ο ίδιος. 

Στη σκιά των δέντρων της αυλής του Βλαχ-σαράι

Κι αυτό ήταν που έκανε μαγικό το απόγευμα αυτό του Αυγούστου. Στη σκιά των δέντρων της αυλής του Βλαχ-σαράι αν γύριζε κανείς τα μάτια στα νερά του Κερατίου κι άφηνε το βλέμμα να πλανηθεί πάνω από τις στέγες των παλιών ρωμαίικων σπιτιών θα μπορούσε μέσα από τις μελωδίες να κάνει ένα ταξίδι στο χρόνο. 

Εύχομαι η Επιτροπή της Κοινότητας Παραμυθίας και ο Πρόεδρός της κ. Λάκης Βίγκας να κάνουν πράγματι θεσμό τη μουσική αυτή εκδήλωση στην καρδιά του καλοκαιριού. Να αποτελεί μια μικρή ανάσα μέσα στη ραστώνη του θέρους, μια ανάπαυλα των αισθήσεων το απόγευμα αυτό στην δροσερή αυλή του Βλαχ-σαράι με τα μακάμια και σιτζάζια, με το αεράκι των αυγουστιάτικων μελτεμιών και τα χρώματα του δειλινού στα νερά του Κεράτιου. 

Της Μαρίας Δήμου

Μήνες τώρα τα παράθυρα κι οι μπαλκονόπορτες στα σπίτια είναι ανοιχτά. Το καλοκαίρι καλά κρατεί αλλά το αεράκι που φτάνει από τα βόρεια, από τη Μαύρη Θάλασσα, Ποϊράζ το λένε εδώ, κάνει τις κουρτίνες να φουσκώνουν. Μαζί με το αεράκι όμως μπαίνουν στα σπίτια και φωνές από το δρόμο. Φωνές ανθρώπων που λες και έρχονται από μια άλλη εποχή. Μπορεί, ειδικά μετά την πανδημία, να φούντωσε κι εδώ, όπως παντού άλλωστε, το φαινόμενο  του delivery με τα μηχανάκια να τρέχουν σαν διαβόλοι για να προλάβουν τις παραγγελίες, διατηρείται όμως ακόμα ζωντανή η παράδοση των πλανόδιων πωλητών.

H φωνή μια του σιμιττσή

Έτσι, εκεί γύρω στις 10, την ώρα του καφέ και του πρωινού, ακούγεται από το βάθος του δρόμου η φωνή μια του σιμιττσή και μια του μπουγάτσατζη. 

-Sıcak, sıcak simit, sıcaaaak! (ζεστό, ζεστό κουλούρι, ζεστόοοο) ακούγεται στην αρχή αχνά η φωνή. Σιγά σιγά όμως δυναμώνει καθώς πλησιάζει. Κάθε τόσο γίνεται και μία παύση. Κάποιος από το ανοιχτό παράθυρο του σπιτιού του βγάζοντας το μισό κορμί του έξω δίνει την παραγγελία. Συγχρόνως κατεβάζει με το σχοινί ένα καλάθι που έχει βάλει μέσα τις 20 ή 40 ή τις 80 λίρες, ανάλογα πόσα κουλούρια θέλει και περιμένει από την σιμιττσή να γεμίσει το καλάθι για να το ανεβάσει και να χαρεί τα νόστιμα σουσαμάτα σιμίτια του. 

Λίγο αργότερα συνήθως μια άλλη φωνή έρχεται από μακριά

- Taze boğaca, tazeeee! (ζεστή μπουγάτσα, ζεστήηηηη) κι η φωνή και πάλι γίνεται πιο καθαρή και πιο κατανοητή όσο κατεβαίνει προς εμάς.

Κι άντε πάλι η ίδια διαδικασία από άλλο ή ακόμα κι από το ίδιο παράθυρο. Οι ζεστές, αφράτες boğaçες  ταιριάζουν απόλυτα με τον καφέ και το ντεμλίδικο τσάι του πρωινού. 

Οι πωλητές περπατούν στη μέση του δρόμου και τα μάτια τους είναι ψηλά, στα παράθυρα των πολυκατοικιών. Αναζητούν να εντοπίσουν τους πιθανούς πελάτες. Κι αν δουν κάποιον στο παράθυρο να χαζεύει αλλά να μην κάνει κάποια κίνηση για παραγγελία, τον κοιτούν στα μάτια και η φωνή τους γίνεται ακόμα πιο δυνατή κι επίμονη ελπίζοντας να τους πείσουν για την πραμάτεια τους.

Σέρνουν συνήθως ένα καροτσάκι μ’ ένα κλειστό γυάλινο κουβούκλιο που προστατεύει σιμίτια και μπογάτσες. Κι είναι οι ίδιοι κάθε μέρα καθώς το μέγεθος κι οι αποστάσεις της Πόλης αλλά και η τόσο πυκνή κατοίκηση περιορίζουν αυτούς τους πωλητές του δρόμου σε ορισμένες περιοχές. 

Στο νερό κολυμπούν οι καθαρισμένες αγκινάρες

Κι η ώρα περνάει κι ο ήλιος ανεβαίνει. Κάποιοι ετοιμάζονται να μαγειρέψουν κι είναι η ώρα για την επόμενη φωνή.

-Enginar taze enginaaaaar! (Αγκινάρες, φρέσκιες αγκινάααααρες) κι ο κύριος με τα πλαστικά σακουλάκια με το νερό που μέσα κολυμπούν οι καθαρισμένες αγκινάρες κάνει την εμφάνισή του.  Ετούτος στρίβει από τη γωνία, διασχίζει το σοκάκι μας και συνεχίζει την πορεία του κι η φωνή του σβήνει καθώς απομακρύνεται. Δεν έρχεται από μακριά και μάλλον κάνει ένα γύρω τη γειτονιά. Πρέπει να είναι από το κατάστημα. που έχω δει δυο σοκάκια παραπάνω. Κάθε που περνάω βλέπω μέσα ανθρώπους να έχουν μπροστά τους ένα πλαστικό βαρέλι γεμάτο νερό, δίπλα τους ένα βουνό από αγκινάρες και σκυφτοί με ένα κοφτερό μαχαίρι να τις καθαρίζουν μία μία και να τις πετούν μέσα στο νερό. Εδώ οι αγκινάρες αγαπιούνται πολύ κι έχουν πρώτη θέση στα μανάβικα να πλέουν μέσα λεκάνες με νερό και λεμόνι, έτοιμες, άσπρες  και καθαρές. 

Κόκκινα ωραία μπαρμπούνια αλλά όχι ψάρια!

Βέβαια τώρα το καλοκαίρι δεν λείπουν κι άλλοι πλανόδιοι μανάβηδες. Ροδάκινα και βερίκοκα είναι το φόρτε τους. Περνούν με τα καρότσια τους και συνήθως στέκονται στα σταυροδρόμια με τη μεγαλύτερη κίνηση προς άγρα πελατών.

Καινούριοι στη γειτονιά πριν από λίγα χρόνια, μέρα μεσημέρι ακούγεται κάτω από τα παράθυρα του σπιτιού μας μια φωνή να αναγγέλλει την άφιξη μπαρμπουνιών

-           Barbunyeeee, barbunyeeeee, φωνασκούσε ο πωλητής και βγήκα στο μπαλκονάκι μας να δω. 

Έλα μου όμως που η φυλλωσιά του δέντρου στο πεζοδρόμιο δεν επέτρεπε να δω το καρότσι καθαρά και μόνο κάτι να κοκκινίζει αμυδρά ανάμεσα στα κενά που άφηναν τα φύλλα μπορούσα να διακρίνω! Βγαίνει κι η γειτόνισσα δίπλα, ρωτά την τιμή, πάμφθηνα, μου λέει και δίνει παραγγελία για 5 κιλά κατεβάζοντας το καλάθι και βεβαιώνοντάς με πως είναι πολύ ωραία με προτρέπει να πάρω. Εμείς καλάθι δεν έχουμε, οπότε δώσαμε την παραγγελία μας από το μπαλκόνι και κατεβήκαμε να πάρουμε μπαρμπούνια κόκκινα, φρέσκα και να πληρώσουμε στην ωραία τιμή ευκαιρίας. Η σακούλα που μας ετοίμασε όμως ο πωλητής μπορεί να είχε κόκκινα ωραία μπαρμπούνια αλλά όχι ψάρια! Φασολάκια ήταν τα «μπαρμπούνια», αυτά που λέμε χάντρες. Καθίσαμε λοιπόν και τα καθαρίσαμε, γεμίσαμε δυο σακουλάκια φασολάκια για την κατάψυξη και πήγαμε την άλλη μέρα στο ψαράδικο για ψαράκια μπαρμπουνάκια, γιατί μείναμε με την όρεξη!

Οι παλιατζήδες είναι συνήθως Ρομά

Τακτικοί περαστικοί και οι Hurdacήδες, οι παλιατζήδες. Αυτοί συνήθως είναι Ρομά, φωνάζουν «Hurdacııııı» και γυρνούν σοκάκι σοκάκι όλες τις γειτονιές. Εδώ στο Feriköy, στα Ταταύλα, στο Şişli, που κατοικούνται αιώνες τώρα και υπάρχουν παλιά σπίτια και νοικοκυριά πάντα υπάρχουν ανακαινίσεις, καινούριοι κάτοικοι που δε θέλουν τα παλιά κι όσο κι αν ακούγεται μακάβριο πολλοί υπερήλικες που αφήνουν αυτόν τον μάταιο κόσμο κι οι απόγονοι θέλουν να απαλλαγούν από την παλιατσαρία που γέμιζε ασφυκτικά το σπίτι τους. 

Αυτός που λείπει τους ζεστούς μήνες από τους δρόμους της Πόλης είναι ο μποζατζής, ο πλανόδιος πωλητής του μποζά. Ευαίσθητο στις υψηλές θερμοκρασίες το προϊόν του κάνει απαγορευτική την έξοδο το καλοκαίρι. 

Αυτοκινητάκι με καρότσα

Στην παλιά γειτονιά μου στο Tarlabaşı κάθε πρωί περνούσε κι ένα αυτοκινητάκι με καρότσα. Από το μεγάφωνό του ακουγόταν ένα τραγουδάκι με απλή σχεδόν παιδική μουσική και μια φωνή στον ίδιο ρυθμό να λέει: «Aygaz» επαναλαμβάνοντας ατελείωτες φορές το μοτίβο. Η καρότσια του μικρού φορτηγού ήταν γεμάτη φιάλες υγραερίου κι απευθύνονταν στους κατοίκους των παλιών σπιτιών που δεν είχαν σύνδεση με το φυσικό αέριο. Στο Feriköy προφανώς πελάτες για το Αygaz δεν υπάρχουν κι έτσι το φορτηγάκι με τις φιάλες και το χαρακτηριστικό τραγουδάκι δεν περνά.

Το σκηνικό με τους πλανόδιους στις καινούριες γειτονιές με τα site, τις κλειστές δομές κατοικιών, δεν νομίζω να υπάρχει. Αυτό αποτελεί μια μακραίωνη παράδοση της παλιάς Πόλης, που ακόμα κι εδώ χάνεται. Όσο υπάρχουν κάτοικοι μεγαλύτερης ηλικίας που δυσκολεύονται ή απέχουν από τις ευκολίες της τεχνολογίας θα υπάρχουν και πλανόδιοι πωλητές. Όταν κι αυτοί εκλείψουν, οι ντελιβεράδες θα κάνουν όλη τη δουλειά!

Της Μαρίας Δήμου

Λένε πως ο πιο εντυπωσιακός τρόπος για να γνωρίσεις την Πόλη είναι να ανεβείς με βαπόρι τον Ελλήσποντο και τη Θάλασσα του Μαρμαρά και πλέοντας το άνοιγμα αυτής της θάλασσας να βρεθείς αντιμέτωπος με το στενό του Βοσπόρου και τη μύτη της ιστορικής χερσονήσου.  Κι αν είναι σούρουπο ακόμα καλύτερα! Θα δεις από τη μια μεριά να φωτίζονται από το γλυκό φως του δειλινού οι τρούλοι της Αγίας Σοφίας και να σχίζουν τον μαβί ουρανό της οι μιναρέδες των τζαμιών σχηματίζοντας μια μοναδική κορυφογραμμή. Κι από την άλλη να απλώνεται η ασιατική ακτή και τα Πριγκηπόνησα. Όσο πλησιάζεις τα θαλάσσια τείχη θα ορίζουν την ακτογραμμή ενώ θα ξεχωρίζεις σιγά σιγά τις γειτονιές όπως τις έμαθες από τις διηγήσεις και τις αναγνώσεις σου. Μακροχώρι, Yedikule, Ψωμαθειά, Κοντοσκάλι, Sarayburnu. Θα μπορείς να διακρίνεις τους πύργους στην στροφή των τειχών, να ψιλιαστείς τη θέση του λιμανιού του Θεοδοσίου, να αναγνωρίσεις τη Μονή Σεργίου και Βάκχου και το Παλάτι του Βουκολέοντα,  το Σαράι των Οθωμανών και στη στροφή του ακρωτηρίου θα μείνεις με το στόμα ανοιχτό αντικρίζοντας το αντάμωμα των θαλασσών, του Βοσπόρου, του Κεράτιου και της θάλασσας που έπλευσες. 

Σαν ένα παραμύθι η Πόλη

Σαν ένα παραμύθι είναι η Πόλη που ξεδιπλώνεται μπροστά στον επισκέπτη ακόμα και τώρα που οι ουρανοξύστες αλλάξαν τον ορίζοντά της και η ανοικοδόμηση δεν άφησε παρά ελάχιστο από το πράσινο που κάλυπτε κάποτε τους λόφους της. 

Κι όταν πατήσεις το πολυπόθητο χώμα της μια βόλτα στην ακτή αυτή που αντίκρισες από το καράβι, θα σε ανταμείψει με άλλη μια  μαγική οπτική του τόπου.  Σε όλη τη διαδρομή του δρόμου που ακολουθεί εξωτερικά τα θαλάσσια τείχη, αυτού που φτιάχτηκε πάνω στα βράχια που έγλυφε το κύμα και κρατούσαν μακριά τους επίδοξους κατακτητές, η άπλα που χαρίζει η ανοιχτή Θάλασσα του Μαρμαρά είναι η απόλυτη ανακούφιση για το βλέμμα. Μετά από τις περιηγήσεις στα στενά σοκάκια, ακόμα και στις φαρδιές λεωφόρους, ανάμεσα όμως πάντα σε μια πυκνοδομημένη μεγαλούπολη, η ανοιχτοσύνη της θάλασσας είναι ένα δώρο ξεκούρασης ματιών και μυαλού. 

Με την αντικρινή ασιατική ακτή άλλοτε να διαγράφεται ολοκάθαρη στην διαύγεια της ατμόσφαιρας κι άλλοτε να χάνεται στον αχνό της υγρασίας που λες και αναδύεται από την επιφάνεια της θάλασσας, η βόλτα από το  Sarayburnuμέχρι και το Μακροχώρι είναι μια απόλαυση. 

Δεκάδες καράβια έχουν ρίξει άγκυρα

Αυτό που μαγνητίζει τη ματιά είναι τα δεκάδες καράβια που έχουν ρίξει άγκυρα λίγο πριν το έμπα του Κατάστενου. Περιμένουν αρόδο  να έρθει η σειρά τους να ανεβούν στον Εύξεινο Πόντο. Το πέρασμα ενός από τους πιο δύσκολους διαύλους, με ρεύματα και απότομες στροφές, αυτό που κάποτε το ονόμασαν Συμπληγάδες Πέτρες και το διάβηκε ο Ιάσωνας με τους συντρόφους του αναζητώντας το χρυσό, του μύθου ή της πραγματικότητας, λίγη σημασία έχει, απαιτεί μέτρα ασφάλειας, ειδικούς στο τιμόνι, κανόνες και προϋποθέσεις. 

Το πέρασμα του Βοσπόρου πάντα γοήτευε αλλά έκρυβε και πολλούς κινδύνους. Τα δυστυχήματα δεν ήταν λίγα και οι πιθανότητες δεν εκμηδενίζονται. Τα καράβια περιμένουν τη σειρά τους, περιμένουν να μπουν στο Κατάστενο, να ακολουθήσουν την προδιαγεγραμμένη πορεία τους, να διασχίσουν μια στενή λωρίδα νερού μαζί με εκατοντάδες άλλα μικρά και μεγάλα πλεούμενα. Ο χρόνος αναμονής μπορεί να είναι από μερικές ώρες μέχρι και λίγες μέρες. Κουβαλούν κάθε είδους εμπόρευμα άλλοτε απλό κι  αθώο κι άλλοτε επικίνδυνο και δύσκολο. 

Τα στενά του Βοσπόρου

Περιμένουν να περάσουν ανάμεσα από δύο ακτές που κατοικούνται από εκατομμύρια κόσμου, που τα σπίτια τους ξεκινούν από τον γυαλό και φτάνουν στις κορυφές των λόφων. Περιμένουν την άδεια να ξεκινήσουν ένα ταξίδι που θα έχει επιστροφή με την ίδια πορεία. Θα φτάσουν στην Κωνστάντζα και την Οδησσό, τη Σαμψούντα και το Μπατούμι, θα ξεφορτώσουν ή θα φορτώσουν και θα επιστρέψουν και πάλι στη Μεσόγειο περνώντας από τα στενά του Βοσπόρου και του Ελλήσποντου. Το διάβα των στενών από το ’36 καθορίζεται από τη Συνθήκη του Μοντρέ αλλά και τους νόμους του κράτους στο οποίο ανήκουν. Λειτουργεί σαν μονόδρομος με τα βαπόρια άλλοτε να ανεβαίνουν κι άλλοτε να κατεβαίνουν. 

Η αναμονή λίγο πριν από την είσοδο των στενών ίσως να είναι ανάπαυλα, ίσως να είναι ξεκούραση. Ίσως όμως να κρύβει αγωνία κι άγχος για τις μέρες του ναύλου, το χρόνο που τρέχει. Μικρά και μεγάλα καράβια στέκουν ακίνητα χαρίζοντας ιδίως το βράδυ με το άναμμα των φώτων τους μοναδικές εικόνες στους κατοίκους και τους επισκέπτες της Πόλης μέχρι να πάρουν την ειδοποίηση, να ανοίξουν πλώρη και να σφυρίξουν από τα φουγάρα τους χαιρετώντας την αιώνια πόλη που θα τα δεχτεί στα νερά της.